राज्यशास्त्र सराव पेपर 183 Solve Now

भारताने ब्रिटिश संसदीय शासनपद्धतीवर आधारित संसदीय शासनव्यवस्थेचा स्वीकार केला आहे. परंतू भारताची संसदीय शासनव्यवस्था ब्रिटनच्या शासनव्यवस्थेपेक्षा काही प्रमाणात वेगळी आहे तर पुढीलपैकी कोणकोणत्या बाबतीत भारताची शासनव्यवस्था वेगळी आहे ?
अ) भारताचा पंतप्रधान कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य असू शकतो.
ब) भारतात मंत्रीपदी नियुक्ती होण्यासाठी कोणत्याही सभागृहाचा सदस्य नसला तरी चालू शकते.
क)भारतीय संसद ब्रिटिश संसदेसारखी सार्वभौम नाही.
ड) भारतामध्ये मंत्र्यांना कायदेशीर जबाबदारी आहे.

पुढीलपैकी कोणते पंतप्रधान राज्यसभा सदस्य असताना पंतप्रधान पदावर नियुक्त झाले होते?
अ) इंदिरा गांधी
ब) देवेगौडा
क) मनमोहन सिंग
ड) राजीव गांधी

पुढीलपैकी कोणते वैशिष्ठ्य संघराज्यीय शासनपद्धतीमध्ये असणे आवश्यक आहे ?
अ) लवचिक घटना ब) लिखित घटना
क) द्विगृही संसद ड) स्वतंत्र न्यायव्यवस्था
इ) अखिल भारतीय सेवा

पुढीलपैकी कोणत्या खटल्यात संघराज्यवाद हे भारतीय घटनेच्या मूलभूत सिद्धांताचा (Basic Structure) भाग आहे असे सांगितले गेले?

इंडियन कॉन्स्टीट्युशन द कॉर्नर स्टोन ऑफ ए ‘नेशन’ हा ग्रंथ पुढीलपैकी कोणाचा आहे?

भारतीय संघराज्य एक ‘सहकारी संघराज्य’ (Co-operative Federalism) आहे असे कोणी म्हटले आहे ?

भारतीय संघराज्य हे वाटाघाटीचे संघराज्य आहे (Bargaining federalism) असे वर्णन कोणी केले ?

मूळ घटनेत एकूण आठ परिशिष्ठे होती. ९वे, १०वे, ११वे आणि १२वे परिशिष्ठ अनुक्रमे कोणत्या वर्षी झालेल्या घटनादुरूस्तीने समाविष्ठ करण्यात आली?

आतापर्यंत किती घटनादुरूस्त्याद्वारे घटनेत नवीन भाग समाविष्ठ केले आहेत ?

कायदेमंडळामध्ये असलेल्या अनुसुचित जाती व जमातींच्या राजकीय आरक्षणासंबंधीच्या तरतुदी घटनेच्या पुढीलपैकी कोणत्या भागात आहेत ?

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ) आठव्या परिशिष्टामध्ये मूळत: एकुण १३ भाषांचा समावेश होता.
ब) सातव्या परिशिष्ठामध्ये बदल करण्यासाठी संसदेचे विशेष बहुमत तसेच किमान अर्ध्या राज्यांच्या संमती या पद्धतीची आवश्यकता असते.
क) दहावे परिशिष्ठ ८५ व्या घटनादुरुस्तीने समाविष्ठ करण्यात आले.

आठव्या परिशिष्ठात मैथिली ही भाषा कोणत्या घटनादुरुस्तीने समाविष्ठ करण्यात आली ?

११ व्या व १२ व्या परिशिष्ठात ग्रामीण व शहरी स्थानिक स्वराज्य संस्थाविषयक विषयांची यादी दिली आहे. या परिशिष्ठात अनुक्रमे किती विषय आहेत ?

पुढे भारतीय घटनेतील काही तरतुदी व त्या तरतुदी कोणत्या देशाच्या घटनेवरून घेतल्या आहेत यासंबंधी जोड्या दिल्या आहेत त्यापैकी योग्य जोड्या ओळखा.
अ)राज्यपालाची नियुक्ती : कॅनडा
ब) राज्यसभा सदस्यांचे नामनिर्देशन : आर्यलंड
क) संयुक्त बैठक : ऑस्ट्रेलिया
ड) उपराष्ट्रपतीचे पद : अमेरिका

विरोधी पक्षनेत्यास ‘पर्यायी पंतप्रधानांची’ उपमा कोणी दिली ?

पुढीलपैकी घटनेच्या कोणत्या भागामध्ये संकीर्ण तरतुदी दिल्या आहेत? (Miscellaneous provisions)

भारत एक धर्मनिरपेक्ष राज्य आहे असे पुढीलपैकी कोणत्या बाबीतून स्पष्ठ होते ?
अ) प्रस्तावना ब) मूलभूत हक्क
क)मार्गदर्शक तत्व ड) कलम ३२५

घटनासभेबद्दल पुढील विधानांचा विचार करा अयोग्य विधान निवडा.
अ) घटनासभा ही माउंटबॅटन प्लॅनमधील तरतुदीनुसार अस्तित्वात आली.
ब) घटना सभेतील सर्व सदस्य अप्रत्यक्ष निवडणूकीच्या तत्वावर आधारीत निवडले गेले होते.
क) प्रत्येक ब्रिटिश प्रांत व संस्थानिकांसाठी घटनासभेत लोकसंख्येच्या आधारावर प्रतिनिधीत्व होते.
ड) दर दहा लाख लोकसंख्येमागे एक प्रतिनिधी होता.

भारताची घटना बनविण्यासाठी एक घटनासभा असावी’ ही भारतीयांची मागणी प्रथमतः ब्रिटीशांनी कधी मान्य केली ?

घटनानिर्मितीसाठी घटनासभेची कल्पना’ सर्वप्रथम कोणी मांडली ?

पुढील विधानांचा विचार करून योग्य पर्याय निवडा.
अ)घटनासभेतील निवडूण दयावयाच्या जागेपैकी राष्ट्रीय काँग्रेसला २०८ जागा, मुस्लीम लीगला ७३ जागा तर, छोटे गट व अपक्ष मिळून १५ सदस्य होते.
ब) सुरूवातीस संस्थानिकांनी सदस्य नामनिर्देशित केली नाहीत. त्यांनी घटनासभेपासून दूर राहणे पसंद केले.
क) घटनासभा ही सर्वसमावेशक होती, त्यामध्ये हिंदू, मुस्लीम, शिख, पारसी, अँग्लोइंडियन, ख्रिश्चन, महिला या सर्व घटकांना प्रतिनिधीत्व मिळाले होते.

पुढील विधानांचा विचार करून योग्य पर्याय निवडा.
अ)घटनासभेची पहिली बैठक ९ डिसेंबर १९४६ रोजी झाली.
(ब) घटनासभेच्या पहिल्या बैठकीवर मुस्लिम लीगच्या सदस्यांनी बहिष्कार घातला होता.
क) पहिल्या बैठकीस केवळ २८४ सदस्य उपस्थित होते.

११ डिसेंबर १९४६ रोजी घटनासभेत पुढीलपैकी कोणत्या बाबी घडल्या?
अ) राजेंद्र प्रसाद यांची घटनासभेचे अध्यक्ष म्हणून निवड.
ब) एच.सी. मुखर्जी यांची घटनासभेचे उपाध्यक्ष म्हणून निवड.
क) बी. एन. राव यांची घटनात्मक सल्लागारा म्हणून नेमणूक
ड) उद्दिष्टविषयक ठराव मांडण्यात आला.

उद्दिष्टविषयक ठरावाबदल पुढील विधानांचा विचार करा.
अ) १३ डिसेंबर १९४६ रोजी जवाहरलाल नेहरू यांनी उद्दिष्टविषयक ठराव मांडला.
ब) २२ जानेवारी १९४८ रोजी घटनासभेने तो एकमताने मंजूर केला.
क) आपल्या घटनेची प्रस्तावना म्हणजे उद्दिष्टविषयक / ठरावाचे सुधारित स्वरूप होय.

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ)घटनासभेचे कामकाज पूर्ण होण्यासाठी जवळपास तीन वर्षे एवढा कालावधी लागला.
ब) भारताची घटना निर्माण करण्यासाठी जवळपास ६० देशांच्या घटनेचा संदर्भ घेण्यात आला.
क) मसुदा समितीने मसुदा बनविण्यासाठी सहा महिन्यापेक्षा कमी कालावधी लावला.

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ) घटनासमितीने घटना २६ जानेवारी १९५० रोजी स्वीकृत केली.
ब) २४ जानेवारी १९५० रोजी घटनासभेच्या सदस्यांनी घटनेवर सह्या केल्या.
क)२४ जानेवारी १९५० रोजी राजेंद्रप्रसाद यांची भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून निवड झाली.

घटनासभेचे प्राथमिक कार्य घटनेची निर्मिती करणे हे होते पण या व्यतिरिक्त घटनासभेने पुढीलपैकी कोणकोणते कार्य केले ?
अ)मे १९४९ मध्ये भारताच्या राष्ट्रकुल सदस्यत्वास मान्यता दिली.
ब) २४ जानेवारी १९५० रोजी घटनासभेने राष्ट्रध्वज, राष्ट्रगीत आणि राष्ट्रीयगीत यास संमती दिली.
क) २४ जानेवारी १९५० रोजी भारताचे पहिले राष्ट्रपती डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांची निवड केली.
ड) पहिली घटनादुरूस्ती केली.

घटनासभेने भारताची पहिली अंतरिम संसद म्हणून कधीपर्यंत कार्य केले.

घटनासभेत एकूण किती महिला सदस्य होत्या.

घटनासभेसाठी झालेल्या निवडणुकात काँग्रेस आणि मुस्लिम लीगला अनुक्रमे किती जागा मिळाल्या होत्या.

मसुदा समितीच्या सदस्यांमध्ये पुढीलपैकी कोणाचा समावेश नव्हता ?
अ) एन.गोपालस्वामी अयंगार
ब) टी. टी. कृष्णमचारी
क) सय्यद मोहमद सादुल्ला
ड) एन. माधवराव
इ) के. टी. शाह

२६ नोव्हेंबर १९४९ रोजी म्हणजे भारताची राज्यघटना स्वीकृत झाली त्या दिवशी एकूण किती सदस्य उपस्थित होते.

घटनासभेमध्ये नेहरूंनी मांडलेला उद्दिष्टविषयक ठराव २२ जानेवारी १९४७ रोजी संमत झाला. मतदानावेळी किती सदस्यांनी विरोधी मतदान केले.

घटनासभेच्या सदस्याच्या निवडणुकीसाठी कोणत्या निवडणुक तत्वाचा अंमल केला होता.

घटना स्विकृतीच्या वेळेस घटनासभेच्या एकूण किती सदस्यांनी घटनासभेवर सह्या केल्या?

पुढील विधाने वाचून योग्य पर्याय निवडा.
अ) स्वातंत्र्यानंतर घटनासभेची एकूण सदस्य संख्या २९९ झाली. त्यातील २२९ जागा प्रांतासाठी होत्या तर ७० जागा संस्थानिकासाठी होत्या.
ब) प्रांतासाठी असलेल्या जागेपैकी सर्वाधिक जागा संयुक्त प्रांतास होत्या.

राष्ट्रीय ध्वज अस्थायी समितीचे अध्यक्ष कोण होते?
(Adhoc committee on national flag)

घटनासभेच्या कार्यविषयक’ समितीचे (committee on the functions on constituent assembly) अध्यक्ष कोण होते.

घटनासभेच्या गृहसमितीचे अध्यक्ष कोण होते ? ( (House committee)

मूलभूत हक्क, अल्पसंख्यांक, आदिवासीविषयक सल्लागार समितीचे अध्यक्ष कोण होते.

घटनासभेचे अध्यक्ष राजेंद्रप्रसाद नंतर भारताचे पहिले राष्ट्रपती बनले, घटनासभेचे उपाध्यक्ष एच.सी. मुखर्जी यांची पुढीलपैकी कोणत्या राज्याचे पहिले राज्यपाल म्हणून नियुक्ती करण्यात आली.

घटनासभेतील पुढीलपैकी कोणकोणते सदस्य बिगरकाँग्रेसी होते.
अ) के.टी. शाह
ब) एच.सी. मुखर्जी
क) सच्चिदानंद सिन्हा
ड) डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्ण
इ) श्यामाप्रसाद मुखर्जी

भारतीय घटनेचा जवळपास… …टक्के भाग हा भारत सरकार कायदा १९३५ मधील तरतुदीवर आधारित आहे.

पुढीलपैक कोण घटनासभेच्या मसुदा समितीचे उपाध्यक्ष होते?

मसुदा समितीतील पुढीलपैकी कोणत्या सदस्याने कलम ३७० चा मसुदा बनविला होता.

भारतीय न्यायव्यवस्थाविषयक तरतुदी बनविण्याचे श्रेय मसुदा समितीतील पुढीलपैकी कोणत्या सदस्यास जाते ?

आपली घटनसभा पूर्ण सार्वभौम कधी झाली?

राष्ट्रध्वज आणि राष्ट्रगीत घटनासभेने अनुक्रमे कधी संमत केले ?

पुढील विधाने वाचून पूर्ण बरोबर असलेली विधाने निवडा.
अ)घटनासभेच्या एकूण सदस्यांपैकी ११ ब्रिटिश प्रांतातून २९६ सदस्य निवडून दयावयाचे होते तर संस्थानिकांकडून ९३ सदस्य नामनिर्देशित करावयाचे होते.
ब) घटनासभेतील जागा ‘हिंदू, मुस्लीम आणि शीख’ या तीन महत्वाच्या समुदायामध्ये विभागल्या गेल्या होत्या.

घटनासभेच्या पहिल्या अधिवेशनात पुढीलपैकी काय घडले?
अ) सच्चिदानंद सिन्हा यांची हंगामी अध्यक्ष म्हणून निवड.
ब) डॉ. राजेंद्रप्रसाद आणि एच.सी मुखर्जी यांची अनुक्रमे अध्यक्ष आणि उपाध्यक्ष म्हणून निवड.
क) पंडित नेहरूंनी उद्दिष्टविषयक ठराव मांडला.